In elke tuin een minibos? Volgens Daan Bleichrodt is het mogelijk

De opwarming van de Aarde tegengaan én de biodiversiteit beschermen: bossen doen het. Maar niet iedereen heeft een hectare grond tot zijn beschikking om een bos te realiseren. Daarom creëert Daan Bleichrodt minibossen: “Met in alle tuinen een minibos kunnen we misschien wel het grootste natuurreservaat van Nederland aanleggen.” In dit artikel vertelt hij over zijn avontuur.

Het klimaat verandert sneller dan de meeste van ons hadden voorzien en ook de biodiversiteit neemt in rap tempo af. Dat was vorig jaar goed te merken aan de tropische temperaturen en de aanhoudende droogte – terwijl Limburg in de zomer van 2021 nog geteisterd werd door overstromingen. En vorig jaar zomer konden we in de zomer al veel gele en slappe blaadjes van bomen zien hangen. Door de aanhoudende warmte en het neerslagtekort schakelen bomen de sapstroom uit en laten alvast hun vruchten vallen – ze gingen in rust. Toch heeft de droogte schijnbaar ook voordelen, er waren in de zomer bijvoorbeeld veel minder muggen. De meeste mensen zullen het irritante gezoem niet missen, maar dit betekent ook minder voedsel voor waggelende baby-eendjes, vleermuizen en zangvogels – die ook allemaal in aantallen afnemen. Als individu kan dit onmachtig of zelfs overweldigend voelen, want welke invloed heb je nu eigenlijk zelf op dit reusachtige probleem?

Misschien kan jij het wereldwijde klimaat niet beïnvloeden, maar aan het (micro)klimaat in je eigen tuin, in de buurt of op het schoolplein kun je wel degelijk iets doen. Bijvoorbeeld door het planten van een Tiny Forest – een dichtbegroeid, inheems minibos. Zo’n bosje planten voelt misschien als een druppel op een gloeiende plaat, maar alle tuinen van Nederland beslaan bij elkaar opgeteld een gebied van 62.500 hectare – dat is de oppervlakte van bijna tien keer nationaal park de Hoge Veluwe. Dus samen kunnen we misschien wel het grootste natuurreservaat van Nederland aanleggen.

Inspiratie

In 2014 stuit ik op de TED talk van de Indiase ingenieur Shubhendu Sharma. In deze vijf minuten durende video laat hij zien hoe je een parkeerplaats, grasveld of andere dorre vlakte binnen twee jaar omtovert tot een mini-jungle die bruist van het leven. Het mooie aan dit idee, is dat het bos niet groter hoeft te zijn dan een tennisbaan. Dit durf ik wel aan en ik besluit gelijk contact te leggen.

Ik leg hem uit dat ik ook zo’n minibos wil maken. Niet voor mezelf, maar voor stadskinderen die nooit in de natuur komen. Volgens het planbureau voor de leefomgeving woont 75 procent van de Nederlandse bevolking in een stedelijke omgeving, per definitie ver weg van de natuur. Met een minibos op school of in de buurt, kunnen we ze toch een bijzondere natuurbeleving geven. Sharma belooft me te helpen en geeft me ook huiswerk mee. Ik moet op zoek naar een geschikte plek en naar twintigduizend euro en hij verzoekt mij ook al zijn open-source documenten te lezen.

Eerste Tiny Forest van Nederland

Hoewel ik met fonds NME vrij snel een sponsor vind voor mijn eerste bos, blijkt het lang niet gemakkelijk om een plekje te bemachtigen in de openbare ruimte van Nederland. Na talloze pogingen bij de gemeenten Haarlem en Amsterdam, geef ik de moed bijna op. Terwijl ik zit te sippen bij de koffieautomaat op kantoor, vertel ik mijn collega Rutger over mijn wanhopige en vruchteloze zoektocht naar 200 vierkante meter grond.

“Waarom probeer je het niet eens bij gemeente Zaanstad?” werpt hij tegen. Hij heeft daar nog wel wat contacten. Zo gezegd, zo gedaan. In mei 2015 hebben we onze eerste overleg in het Zaanse Natuur- en Milieueducatiecentrum met een groepje welwillende ambtenaren. Vanaf dit moment raakt het project in een stroomversnelling en een paar maanden later – in december 2015 – gaat de allereerste Tiny Forest van Nederland de grond in.

Samen met de kinderen van twee Zaanse basisscholen, het lokale Natuur- en Milieueducatiecentrum, Hoek hoveniers en vrijwilligers van de KNNV en de lokale heemtuin planten we op een koude decemberochtend zeshonderd inheemse boompjes in een grasstrook gelegen aan de drukke Twiskeweg. Het wemelt die dag van de journalisten. Vroege Vogels, Trouw, RTV Noord, BNR-nieuwsradio en het Jeugdjournaal schrijven artikelen of maken tv-items over Tiny Forest. Na de plantdag stromen de verzoeken vanuit scholen, particulieren en gemeenten binnen. Zij willen ook wel zo’n bos.

Onderzoek

Naast enthousiasme over de kleine bossen, is er ook kritiek op onze plantmethode. Volgens sommige bosbouwers planten we te veel boompjes op een vierkante meter en is onze meterdiepe bodembewerking niet nodig en misschien zelfs schadelijk. Daarom ben ik ook blij dat het ministerie van LNV de Universiteit van Wageningen heeft gevraagd om onderzoek te doen naar de biodiversiteit, zo weten we of deze methode ook in Nederland aanslaat. Een jaar later heeft ecoloog Fabrice Ottburg van Wageningen University & Research 176 plant- en diersoorten ontdekt in het minibos, en ziet ook dat de bodem net zoveel schimmels en micro-organismen heeft als een natuurreservaat. Deze aanpak lijkt dus ook hier te werken.

Afbeelding

Wango, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

In 2018 krijgt ons project een enorme boost. De Nationale Postcode Loterij besluit ons plan om honderd minibossen met scholen en buurtbewoners te maken te steunen met een donatie van € 1,85 miljoen. Ook sluiten tientallen gemeenten en 5 provincies zich bij ons aan. Dankzij al deze steun groeit dit ene bosje in Zaandam uit tot een boom van een beweging. Ondertussen hebben we samen met 60 gemeenten 185 Tiny Forests gemaakt in de openbare ruimte. Daarnaast plantten meer dan 100 mensen een Tiny Forest van minimaal honderd vierkante meter in de eigen achtertuin. Voor mensen met een kleinere tuin bedachten we Tuiny Forest, een soort Ikea-pakket met tien bomen en struiken, waarmee je binnen een halve dag zes vierkante meter bos aanlegt in je tuin. Meer dan vierduizend tuineigenaren hebben zo’n Tuiny Forest geplant.

Effecten Tiny Forests

Maar wat is nu eigenlijk het effect van deze bosjes – werkt het eigenlijk wel? Tussen februari 2018 en juni 2022 vervolgde ecoloog Fabrice Ottburg van Wageningen University and Research zijn onderzoek. Samen met honderd vrijwilligers bracht hij de effecten van elf Tiny Forests op biodiversiteit, CO2-opslag, hittestress en waterberging in kaart.

Zij ontdekten 1.167 verschillende dier- en plantensoorten, dat is gemiddeld 271 diersoorten per bos. Volgens Ottburg redden we met Tiny Forest geen rode lijst soorten, maar zijn minibossen vooral van belang omdat ze heel veel insecten aantrekken: “In Tiny Forests zitten grote populaties van doodgewone soorten, zoals mieren, pissebedden, spinnen, torren, oorwurmen, duizendpoten en naaktslakken. Die biomassaliteit is misschien wel net zo belangrijk als de biodiversiteit. Deze soorten vormen de onderkant van de voedselpiramide en zijn daarmee een belangrijke voedselbron voor kleine zoogdieren en zangvogels.”

Hoe meer bosjes we maken, hoe groter de effecten

Daarnaast verkoelen Tiny Forests op koele dagen en helpen ze met het bergen van water tijdens piekbuien. Het hemelwater kan via de losse bosbodem gemakkelijk de grond in sijpelen en het grondwater aanvullen, en daarmee worden tegelijkertijd de riolen ontlast. De onderzoekers rekenden uit dat een Tiny Forest 127,5 kg/CO2 per jaar kan opslaat. Dit is de hoeveelheid CO2 die je uitstoot bij een autorit van duizend kilometer.

Dit onderzoek laat zien dat een Tiny Forest een insectenparadijs is, dat het verkoelt op warme dagen, CO2 opslaat en regenwater kan bergen bij piekbuien. Hoe meer bosjes we maken, hoe groter de effecten. Daarom is het ook zo leuk dat ons eerste Tiny Forest in Zaandam zoveel navolging kreeg. Want we inspireerden niet alleen gemeenten, tuineigenaren, buurten en scholen in Nederland om aan de slag te gaan. Ons Tiny Forest programma krijgt ook navolging in Duitsland, Denemarken, Engeland, Frankrijk, Italië, Spanje, Tsjechië, Portugal en Oostenrijk.

Om alle na-apers een handje schreven Maarten Bruns van het Wereldnatuurfonds en ik een nieuw boek: Minibos in je tuin. Met dit boek willen we goedwillende amateurs helpen om een deel van hun tuin, schoolplein, bedrijventerrein of buurt om te toveren tot een inheems minibos. Zo werken we minibos voor minibos samen aan het grootste natuurgebied van Nederland. Doe je mee?

Tekst door: Daan Bleichrodt

Daan Bleichrodt is productontwikkelaar, trainer, auteur en tekenaar. Hij werkt bij IVN natuureducatie en wil bijdragen aan een wereld waar contact tussen kinderen en natuur weer vanzelfsprekend is. Om kinderen weer verliefd op de natuur te laten worden ontwikkelde hij projecten zoals de Nationale Buitenlesdag, BinnenBos en Tiny Forest.

Dit artikel is een ingekorte versie van een eerder op MaatschapijWij verschenen blog