De Levende Natuur nummer 4 van 2021 (Papieren magazine)

Het juli-nummer van De Levende Natuur staat in het teken van uitheemse rivierkreeften. Negen soorten maakten inmiddels de overstap van kwekerijen en aquaria naar de natuur. In dit extra dikke themanummer gaan we in op de opmars van deze schadelijke alleseters. Knippend en happend richten ze een spoor van vernielingen aan; met gevolgen voor de biodiversiteit en de waterkwaliteit. En zo nu en dan graven ze gangen in onze kades. Is er een kruid tegen deze dieren gewassen? Of kan visserij een oplossing bieden?

Themanummer uitheemse rivierkreeften 

De themaredactie 

Het is precies vijftien jaar geleden dat in dit tijdschrift een verdubbeling van het aantal uitheemse rivierkreeften werd aangekondigd: van vier naar acht soorten (Soes & Van Eekelen, 2006). De onbekende maar sombere toekomst die in het artikel geschetst werd, zoals de kans op het verdwijnen van de onderwatervegetatie en de risico’s op graafschade, is op veel fronten uitgekomen. Zodanig zelfs dat het vijftien jaar later stof voor een heel themanummer heeft opgeleverd. Een twijfelachtige eer die in De Levende Natuur nog niet eerder aan één specifieke groep van exoten is toegekend. Van de positieve kant bekeken zou je het themanummer ook kunnen beschouwen als een bloemlezing van alle inspanningen die zijn verricht om de situatie beter te begrijpen en te beheersen. Want hoewel we veel nog niet weten, is er ook veel gebeurd in de afgelopen jaren. Duizenden kreeften zijn gemerkt en teruggevangen om meer te weten te komen over absolute dichtheden. Honderden vrijwilligers en studenten togen naar alle uithoeken van het land om de verspreiding in kaart te brengen. Sommigen daarvan weten al meer dan tien jaar het geduld op te brengen om dagelijks dezelfde korf te lichten, waarmee veel kennis over de levenscyclus beschikbaar is gekomen. Talloze kreeften zijn opgegraven uit modderige gangenstelsels, om meer te begrijpen over de aard en omvang van hun graafgedrag. Minder weten we nog over de ecologische impact van de dieren. Eerder al is in dit tijdschrift een mogelijke interactie tussen rivierkreeften, krabbenscheer en libellen aan de orde gesteld (Dobben et al., 2017). In de huidige oplage is er wederom aandacht voor de interactie tussen krabbenscheerontwikkeling en kreeftendichtheden, waarbij door gecontroleerde experimenten de daadwerkelijke causaliteit onderzocht is. Inmiddels zijn er meer aanwijzingen dat ook andere waterplanten grote hinder van rivierkreeften hebben. Alhoewel er ook aanwijzingen zijn dat specifieke waterplanten – helaas veelal exoten als ongelijkbladig vederkruid en smalle waterpest – juist lijken te profiteren van het knipgedrag van de kreeften. Echter, de discussie over rivierkreeften gaat al lang niet meer alleen over dingen wel of niet weten. Het gaat ook over waterschappen, regelgeving en handhaving, vissers, de Kaderrichtlijn Water, dioxineverontreiniging, ziekteverwekkers, internationale handel, aquaria, restaurants, DNA-technieken, et cetera. Het onderwerp is zo breed geworden dat de ontwikkelingen zelfs voor betrokkenen in het werkveld moeilijk bij te houden zijn. Om deze reden leek het ons goed om de voortgang en resultaten van – zeer uiteenlopende – ontwikkelingen en onderzoeken van de afgelopen jaren samen te brengen en te presenteren voor zowel natuur- als waterbeheerders. 

Rivierkreeften in Nederland: een smakelijke geschiedenis

Ons land telt veel meer uitheemse dan inheemse rivierkreeftsoorten. Hoe hebben die hun weg naar ons land gevonden? 

Even voorstellen: de rivierkreeften in Nederland 

Bram Koese 

In de Nederlandse natuur leven tien soorten rivierkreeften. Om welke soorten gaat het precies? Een voorstelrondje. 

11 jaar rivierkreeftmonitoring rond Vinkeveen 

Piet Heemskerk & Bram Koese 

Elf jaar lang zijn een populatie van de rode en van de geknobbelde Amerikaanse rivierkreeft gevolgd om veranderingen te observeren. 

Is de opmars van de marmerkreeft in Nederland nog te stuiten? 

Pim Lemmers, Frank Spikmans & Bram Koese 

Vanaf 2020 groeide de tot dan toe vrijwel stabiele marmerkreeftpopulatie in Nederland snel. Is de plotselinge toename van deze geslachtloos voortplantende exoot te stoppen? 

De dichtheid van de rode Amerikaanse rivierkreeft bepalen: vangen of eDNA? 

Annelies van de Craats, Kees van Bochove, Casper Cusell & Ernst Raaphorst 

Zijn eDNA-metingen van de rode Amerikaanse rivierkreeft net zo effectief voor kreeftendichtheidmetingen als het veel arbeidsintensievere vangen met kreeftkorven? Proeven moeten duidelijkheid geven. 

Beheer rode Amerikaanse rivierkreeften op basis van stuurfactoren 

Michiel Tangerman, Ellen Weerman, Casper Cusell, Annelies van de Craats, Lucas Doef, Mitzi Jans, Daan Lammers, Bob Brederveld, Luke Moth, Jouke Kampen, Rob van de Haterd & Annemieke Kooijman 

De populatiedichtheden van de rode Amerikaanse rivierkreeft in Nederland verschillen sterk. Hoe komt dit? 

Verknipping van krabbenscheer door de rode Amerikaanse rivierkreeft 

Suzanne Kanters, Maarten Schrama & Casper Cusell 

Er wordt vermoed dat de rode Amerikaanse rivierkreeft krabbenscheer verknipt en zo de verlanding van laagveengebieden tegenwerkt. Een veldlabexperiment geeft meer duidelijkheid. 

Waterkwaliteit is van invloed op de kritische kreeftendichtheid voor overleving krabbenscheer 

Suzanne Kanters, Bob Brederveld & Casper Cusell 

De rode Amerikaanse rivierkreeft verknipt krabbenscheer, maar de plant sterft hierdoor niet altijd af. Wat is de kritische kreeftendichtheid voor de overleving van krabbenscheer? 

Reduceren van rode Amerikaanse rivierkreeften in een laagveenplas 

Winnie Rip, Jouke Kampen, Gerard ter Heerdt, Yannick Janssen, André Roeffen, Ron Beenen, Bert van Dijk & Hans Kampf Beheerders zien uitheemse rivierkreeften het behalen van natuurdoelen onmogelijk maken. Een pilot in de Distelvinkplas toont hoe je de kreeftenstand effectief kunt reduceren. 

Maatschappelijke kosten en baten van het wegvangen van rivierkreeften 

Rob Nieuwkamer, Casper Cusell, Winnie Rip, Marit Meier, Bas van der Wal, Floortje Cieraad, Suzanne Kanters, Jouke Kampen & Saskia Guldemond Het wegvangen van de rode Amerikaanse rivierkreeft levert verschillende maatschappelijke baten op. Maar wegen die wel op tegen de maatschappelijke kosten? Een balans. 

Een rivierkreeft vang je nooit alleen, een verhaal over bijvangsten 

Ivo Roessink, Fabrice Ottburg, Jouke Kampen & Bram Koese 

Steeds vaker vangen waterbeheerders en beroepsvissers rivierkreeften weg. Hierdoor zijn er ook meer bijvangsten. Waaruit bestaan deze? 

Rivierkreeftvisserij; wat mag wel en niet? 

Ivo Roessink, Irene Kranendonk & Fabrice Ottburg 

De EU verplicht Nederland uitheemse rivierkreeftsoorten te bestrijden. Bevissing – onder voorwaarden – is een wettige bestrijdingsmaatregel. Hoe pakt deze aanpak in de praktijk uit?

Risico’s en mogelijk beheer van invasieve rivierkreeften 

Pim Lemmers, Frank Collas, Ronald Gylstra, Ben Crombaghs, Gerard van der Velde & Rob Leuven 

Sommige soorten uitheemse rivierkreeften richten graafschade aan, verminderen de waterkwaliteit en bedreigen de biodiversiteit. Hoe zijn deze risicovolle soorten het beste te bestrijden? 

Column: Ingrijpen? Je kunt het maar één keer verkloten 

Jeroen de Koe 

LandschappenNL 

Samengesteld en gefinancierd door de twaalf provinciale Landschappen. Deze keer berichten van Brabants Landschap en Het Groninger Landschap